چكیده:

تجارب جهانی نشان داده كه با پیشرفت تكنولوژی در جوامع، سلامتی، ایمنی و محیط زیست انسان امروز در معرض خطرات فراوانی است و لازم است كه برای ادامه حیات بشر، حفظ این سه مقوله بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. هدف از این مقاله بررسی نقش و اهمیت بهداشت، ایمنی و محیط زیست(HSE) در صنایع نفت و گاز از ابعاد و دیدگاه‌های مختلف و تاكید بر ضرورت وجود نظام یكپارچه مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست در این صنایع می‌باشد. مطالب این تحقیق با استفاده از بررسی و مرور متون داخلی و خارجی معتبر بهداشت، ایمنی و محیط زیست مرتبط با صنایع نفت و گاز گردآوری شده است. نتایج این بررسی نشان می‌دهد كه رعایت و حفظ HSE یكی از اصول توسعه پایدار كشورها می‌باشد؛ هدف نهایی هر یك از این سه موضوع، حفظ سلامت و زندگی انسان است و در نظر گرفتن توام این سه موضوع منجر به بهره‌وری بیشتر می‌شود؛ یك سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست زمانی می‌تواند موفق باشد كه رویكرد پیشگیرانه در مورد حوادث و بیماری‌های شغلی و خسارت‌های زیست‌محیطی داشته باشد؛ به مانند هر سیستم مدیریتی دیگری، فرهنگ‌سازی مناسب از HSEMS منجر به سهولت پیاده‌سازی و كارایی آن می‌گردد؛ از آنجایی كه پیمانكاران نقش مهمی در انجام پروژه‌های عظیم نفت و گاز كشور دارند لازم است كه به امور HSE این گروه توجه ویژه‌ای گردد؛ در تمام شركت‌های نفتی دنیا توجه به موضوع HSE از اولویت‌های اجتناب ناپذیر می‌باشد به طوری كه بدون اجرای این مدیریت، عملا مشروعیت فعالیت‌های آنها زیر سوال می‌رود و ضروری است كه در صنایع نفت و گاز كشور ما هم با الگوبرداری از این شركت‌ها به این مهم توجهی بیش از گذشته گردد.

واژه‌های كلیدی: بهداشت، ایمنی، محیط زیست، نفت و گاز

1- مقدمه

فرآیند پیچیده تكنولوژی و برداشت بی‌رویه انسان از منابع طبیعی، منجر شده است كه خواسته به حق انسان، یعنی سلامت انسان، جامعه و محیط زیست، مورد بی‌توجهی قرار گرفته و با انقلاب صنعتی و گسترش استحصال انرژی از منابع طبیعی، روند بحرانی و هشدار دهنده‌ای به خود بگیرد. روندی كه آتش‌سوزی‌ها و انفجارهای ویران‌گر، وقوع حوادث گسترده و منجر به فوت یا معلولیت در محیط‌های كاری، بیماری‌های گوناگون حاصل از فعالیت در محیط‌های صنعتی، تاثیرات مخرب ناشی از فقدان بهداشت صنعتی در جامعه، تخریب وسیع محیط زیست و آسیب رساندن به لایه حفاظتی ازن، ابتلای زمین به فقر بیولوژیك، گسترش ضایعات و پسماندهای غیر قابل جذب در طبیعت، آلودگی فزآینده در اكوسیستم‌های حیاتی زمین و منابع تولید غذا و ... گوشه‌هایی از آن است. بقای حیات و حفظ سلامت جسمی و روحی انسان كلید حیات بشر و مراد زندگی اوست. بنابراین ایجاد و توسعه ساختارهای مناسب برای حفظ و گسترش سلامتی، دستیابی به ایمنی‌های لازم و جلوگیری از آسیب‌های بهداشتی و محیط زیستی ضروری است. 

2- روش كار

مطالب این تحقیق با استفاده از بررسی و مرور مقالات، كتب و وب سایت‌های معتبر بهداشت، ایمنی و محیط زیست مرتبط با صنایع نفت و گاز گردآوری شده است.

3- نتایج بررسی اهمیت HSE از ابعاد مختلف در صنایع نفت و گاز

1-3- HSE و توسعه پایدار:

HSE با محوریت سلامت، اثر مهمی در روند پایداری توسعه كشور دارد. دستور كار 21، كه برنامه‌ای جهانی و مدرن برای دستیابی به توسعه پایدار در قرن 21 می‌باشد، در اجلاس زمین در ریودوژانیرو به تصویب رسید. این دستور، حاصل توافق جهانی و تعهدات سران كشورها درخصوص هماهنگی توسعه پایدار با كلیه عوامل اقتصادی، اجتماعی، صنعتی، فرهنگی و ... و همچنین بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست می‌باشد. در این دستور كار، حفظ و توسعه سلامت انسان و كاهش خطرات بهداشتی ناشی از آلودگی و عوامل مخاطره‌آمیز زیست محیطی و تدوین برنامه‌هایی در جهت كنترل و كاهش بیماری‌ها مورد تاكید قرار گرفته است. اكنون پس از گذشت بیش از یك دهه از تصویب این دستور كار و پس از آنكه الزامات این الگوی جهانی برای توسعه پایدار در اجلاس سران در ژوهانسبورگ (آگوست2002) رقم خورد، سلامتی انسان، جامعه و محیط زیست در صدر اولویت‌ها قرار گرفته است. محوری كه رویكرد اصلی HSE را در برگرفته و نقش آن را بیش از پیش در ایجاد توسعه پایدار مشخص می‌سازد. فصول پنجم و هفتم برنامه پنج ساله چهارم توسعه كشور ایران هم به ترتیب به تاكید بر حفاظت از محیط زیست و ارتقای سلامت و بهبود كیفیت زندگی پرداخته است كه نشان از رویكرد كشور عزیزمان به سمت الزامات توسعه یافتگی است(1).‌‌‍‌

2-3- ضرورت یكپارچگی و هماهنگی سه موضوع بهداشت، ایمنی و محیط زیست

تركیب یكپارچه بهداشت، ایمنی و محیط زیست(HSE) از عوامل ساختاری همگون و اثر بخش به شمار رفته و انسان را در ارتباط سنجیده با دیگران و محیط پیرامونی قرار می‌دهد. چیدمان خردمندانه این سه موضوع، بازتاب فرهنگی و روانشناختی سازنده‌ای نیز در میان افراد جامعه داشته و انگیزه بسیار مناسبی را برای ایجاد رفتار متناسب و در خور حیات طیبه فراهم نموده و تعاملات اجتماعی را در سطح بالایی ارتقا می‌بخشد. سه موضوع بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست از یك مقوله‌اند كه اثرات متقابل بر هم دارند. هدف غایی هر یك از این سه موضوع حفظ سلامت و زندگی انسان است. از آنجایی كه انسان هم جزیی از محیط زیست است، هر عاملی كه تهدید كننده سلامت انسان است در نهایت تهدیدی برای محیط زیست به شمار می‌آید. یكی از ضرورت‌های تركیب این سه موضوع، جلوگیری از كارهای موازی و كاهش هزینه‌های مربوط می‌باشد. چرا كه نظام مدیریت فراگیر HSE یك رویكرد منظم به كاهش مخاطرات و به حداكثر رساندن فرصت‌ها را ارایه می‌دهد. در نظر گرفتن توام این سه موضوع، یعنی به كارگیری نیروی كار سالم در یك فضای سالم و با تجهیزات و دستگاه‌های ایمن و در نتیجه تولید محصولی با كیفیت بیشتر از ویژگی‌های این نظام است. ضمن اینكه این سه مقوله اثرات هم افزایی بر یكدیگر دارند، اثر آنها در بهره‌وری كار  به مراتب بیشتر و گسترده‌تر می‌گردد. گرچه بهداشت صنعتی سابقه طولانی در صنعت نفت ایران دارد، ولی هرگز به آن با دید مهندسی نگاه نشده است. وجود این نگاه منجر می‌شود كه بسیاری از عوامل زیان‌آور (فیزیكی، شیمیایی، بیولوژیكی و ارگونومیكی) محیط كار توسط متخصصین بهداشت صنعتی با دید پیشگیرانه شناسایی، ارزیابی و كنترل شود تا مواجهه نیروی كار با آنها به حداقل برسد. در حالی كه قبلا عمدتا نگاه درمانی یعنی علاج واقعه پس از وقوع به این مساله وجود داشت. نگاه دوم یعنی صرف هزینه‌های زیاد برای درمان نیروی كار آسیب دیده، افزایش غیبت‌های ناشی از بیماری‌ها و آسیب‌های شغلی و هزینه‌های مربوط به پرداخت غرامت‌ها، از دست رفتن نیروهای كاری آموزش دیده و با تجربه و صرف هزینه‌های اضافی برای آموزش نیروهای كاری جایگزین و اتلاف زمان برای موارد فوق. هنگامی كه سه مقوله بهداشت، ایمنی و محیط زیست تحت یك مدیریت و یك نظام واحد برنامه‌ریزی می‌شوند، اثرات هم افزایی آن به مراتب بیشتر می‌شود. پس از جنگ جهانی دوم و با تشكیل دپارتمان انرژی آمریكا بحث تلفیق این سه موضوع مطرح گردید. البته بحث ایمنی از ابتدای انقلاب صنعتی شكل گرفته است و در طول زمان بحث بهداشت نیز اضافه شده و انجمن‌ها و سازمان‌های غیر دولتی زیادی در این زمینه شكل گرفته است، نظیر انجمن فلزی كه در انگلستان تشكیل شد و به وقایعی نظیر ریزش معادن و صدمات ناشی از كار طاقت فرسا در معادن توجه نمود. مساله محیط زیست هم در دهه‌های اخیر به دو مساله قبل اضافه شده است. در دو دهه اخیر شاهد طرح هماهنگ این سه موضوع به طور وسیع در سطح جهان هستیم. امروزه بسیاری از شركت‌های دنیا بر این باورند كه توجه بیش از پیش به مقوله HSE، باعث موفقیت‌های چشمگیری در امر تولید می‌گردد؛ چرا كه با به‌كارگیری مدیریت یكپارچه HSE می‌توان بسیاری از مشكلات و هزینه‌ها را از بین برد و سطح بالاتری از كیفیت را تجربه نمود. بر اساس تجارب صنعتی در كشورهای توسعه یافته، همواره باید این نكته را به خاطر داشت كه پیاده‌سازی HSE در یك جامعه نشانه تمدن و سطح فرهنگ مردم جامعه می‌باشد(2و3). 

1-2-3- اهمیت بهداشت صنعتی

با توجه به نقش محوری سلامت در مبحث HSE لازم است در این قسمت به تبیین اهمیت بهداشت صنعتی پرداخته شود. در برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای، رابطه سلامتی و توسعه پایدار به نحو جدی مورد توجه قرار گرفته و در برنامه چهارم توسعه جمهوری اسلامی ایران نیز این موضوع در فصل هفتم (مواد 85 و 89) در راستای كاهش مخاطرات تهدید كننده سلامتی در محیط كار، تدوین مقررات و دستورالعمل‌های لازم HSE مورد تاكید واقع شده است. زیرا وضعیت بهداشتی انسان، تاثیری عمیق بر عملكرد وی دارد و مانند ابزاری مهم برای دستیابی به بالاترین حد بهره‌وری تلقی می‌شود. امروزه همه كشورهای پیشرفته و در حال توسعه به این نكته واقفند كه سلامتی ضامن دستیابی به توسعه پایدار و همه جانبه است. این رویكرد علاوه بر مقابله با بیماری و آسیب، به زمینه‌های گسترده سعادت و رفاه زندگی و محیط كار می‌پردازد و معنای عملی آن، در آمیخته شدن تولید اقتصادی با ایجاد سطح زندگی و كار مناسب و تعالی یافته است. بنابراین توسعه صنعتی مناسب و مردم‌گرا، منتج به سلامتی است و برعكس. اما در توسعه بی‌رویه و ناپایدار اقتصادی، سلامت افراد، ایمنی و محیط زیست به شدت تهدید می‌شوند. به همین دلیل نیز ایجاد تعادل میان «طبیعت و جامعه» با «توسعه صنعتی و اقتصادی» ضروری است. آنچه گفته شد، ضرورت رویكرد نوین به بهداشت حرفه‌ای، به ویژه در چهارچوب سیستم یكپارچه HSE را دو چندان ساخته است. همانگونه كه در مقاوله نامه شماره 155 كنفرانس بین‌المللی كار(ILO) آمده است، هر سازمان باید یك سیاست منسجم و روشن راجع به بهداشت حرفه‌ای و ایمنی تنظیم، اجرا و به صورت ادواری بازبینی كند. این رویكرد تمامی عناصر شیمیایی، فیزیكی و بیولوژیكی محیط كار و كلیه فرآیندهای كار اعم از روابط میان عناصر مادی و اشخاصی كه در محیط، كار می‌كنند، آسیب‌ها و حوادث مختلف، آموزش‌های بهداشت و ایمنی، ارتباط و همكاری در سطوح گروه‌های كاری و شركت، حمایت از كارگران و حتی جوامع در ارتباط را در بر می‌گیرد. بر مبنای همین نگرش نیز موسساتی همچون انجمن بهداشت صنعتی آمریكا(AIHA) ، «بهداشت حرفه ای» را چنین تعریف می‌كنند: «علم و فنی كه تلاش خود را وقف شناسایی، ارزیابی و مهار آن دسته از عوامل و فشارهای ناشی از محیط كار كرده است كه ممكن است موجب بیماری و نارسایی در بهداشت و سلامت و ایجاد ناراحتی‌های عمده و عدم كارایی در میان كارگران و شهروندان شود». روشن است كه بهره‌گیری از عوامل انسانی با انگیزه و كار آزموده، برخورداری از وسایل و تجهیزات اندازه‌گیری عوامل زیان‌آور، برنامه‌ریزی دقیق و پشتیبانی شده از سوی مدیریت سازمان و هماهنگی با بخش‌های مختلف، تاثیر هم‌افزایی بر بهبود و تسریع در ایجاد محیط سالم كار خواهد داشت و فرهنگ‌سازی مناسب، زمینه‌ساز اصلی موفقیت است(4و 5).

3-3- عوامل موثر در موفقیت مدیریت HSE

یك سیستم مدیریت HSE در محیط‌های صنعتی زمانی می‌تواند به طور موثر اجرا شود و به اهداف خود برسد كه سبب جلوگیری از بروز حوادث، كاهش خسارات مالی و صدمات جانی، حفظ منابع و محیط زیست و افزایش بازده كاری گردد و به عوامل اثرگذاری همچون تعهد مدیریت ارشد، مسوولیت‌پذیری مدیریت و كاركنان، مشاركت كاركنان، شناسایی و كنترل خطرات، تحقیق در مورد حوادث، آموزش و ارزیابی دوره‌ای سیستم، توجه كافی نماید(6و 7).

4-3 پیاده‌سازی فرهنگ HSE

به منظور تقویت تیم مدیریت HSE می‌بایستی در امر فرهنگ‌سازی آن نیز تلاش نمود زیرا ایجاد فرهنگ و تصویری صحیح از آن باعث سهولت بیشتر در پیاده‌سازی و كارایی بیشتر در اجرای آن می‌شود. بر اساس تجارب به دست آمده از HSE شركت‌های نفتی دنیا، به منظور پیاده‌سازی فرهنگ HSE در یك سازمان می‌بایستی موارد ذیل را مورد نظر قرار داد:

الف) تعریف دیدگاه‌های استراتژیك:

• به منظور دست‌یابی به كسب و كاری پایدار، باید به كلیه ابعاد اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی تولید توجه شود.
• HSE باید به عنوان ارزشی خاص در سازمان در كنار مسایلی همچون كیفیت، برنامه‌ریزی و ... قرار گیرد.
• باید به این مساله اعتقاد داشت كه می‌توان از كلیه حوادث و بیماری‌های شغلی پیشگیری نمود.
• یك تغییر فرهنگی خاص در رابطه با HSE در رده‌های بالایی و پایینی سازمان صورت پذیرد.

ب) تعریف عملكرد HSE در طول زمان: با داشتن دیدگاه‌های فوق می‌توان عملكرد آن را به صورت الزام قانونی، اشتیاق درونی و تعهد پیش‌بینی نمود.

ج) تعریف پایه‌های سیستم مدیریت HSE به لحاظ فرهنگی

• تعهد آشكار مدیران از طرق ذیل:
• نظارت مستقیم
• تشویق كاركنان
• داشتن ارتباط مستقیم با كاركنان و گفتگو درباره مسایل HSE
• ایجاد سیستم جمع‌آوری پیشنهادها و نظرات كاركنان درباره HSE
• مدیریت انحرافات: انحرافات كوچك باعث بروز حوادث بزرگ می‌گردند، لذا می بایست با تحقیق و بررسی علمی صحیح، ریشه حوادث را كشف و از بین برد و نیز از بروز آنان در آینده پیشگیری كرد. برای این منظور باید از ابزارهای ذیل بهره جست:

- سیستم ثبت دایمی رویدادها

- برگزاری دوره‌های آموزشی خاص( به منظور كاهش اشتباهات كاركنان)

- برگزاری دوره‌های آموزشی خاص برای پیمانكاران

- مسوولیت مستقیم: مدیران باید مسوولیت مستقیم حوادثی كه در زمینه HSE به وقوع می‌پیوندد را پذیرفته و خود را در قبال آن مسوول بدانند. بدین منظور می‌باید مدیران دست به اجرای فعالیت‌های زیر بزنند:

• تشكیل كمیته‌های مختلف HSE
• به محض بروز حادثه به سرعت در محل وقوع آن حضور یابند.
• ایجاد سیستمی برای دسترسی كاركنان به یافته‌های كمیته‌های HSE در باب علل حوادث، برای درس گرفتن از تجربیات گذشته
• تمركز بر ارتقای رفتار كاركنان به سمت رفتارهای بی خطر و بدون اشتباه

د) تعریف شاخص‌های كمی‌سازی فرهنگ رفتاری كاركنان در زمینه HSE . (8و9)

5-3- توجه به HSE پیمانكاران

تجربه سالیان دراز مدیران اجرایی كشور حكایت از آن دارد كه در اجرای پروژه‌های عظیم نظیر ساخت پالایشگاه‌های نفت و گاز مهمترین عاملی كه می‌تواند به انتقال و ارتقای فن‌آوری ملی منجر شود، حمایت از ایجاد و تقویت شركت‌های پیمانكار جامع یا عمومی در كشور است؛ شركت‌هایی كه بتوانند اجرای یك طرح بزرگ را به طور كامل بر عهده گیرند و با انتخاب مهندسین مشاور معتبر نسبت به انجام خدمات مهندسی طرح اقدام كنند و در صورت لزوم طرح را به اجزای قابل تفكیك تقسیم كرده، با انتخاب پیمانكاران فرعی نسبت به خرید تجهیزات و نصب و راه اندازی آنها همت گمارند و بتوانند هماهنگی لازم را بین پیمانكاران فرعی ایجاد كنند و با نظارت مهندسی و كنترل پروژه، مسوولیت كیفیت كار و عملكرد مناسب طرح و زمانبندی و هزینه نهایی آن را نیز بپذیرند. در صنعت نفت و گاز با رشد روز افزون تكنولوژی، همواره با افزایش خطرات و ریسك‌های ناشی از كار مواجه هستیم. كنترل این خطرات نیازمند نوعی سیستم مدیریتی است كه منجر به كاهش این خطرات و حصول اطمینان از افزایش ایمنی، رفاه پرسنل و همچنین حفاظت از محیط زیست می‌گردد. از آنجایی كه مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست از موارد كلیدی و بسیار مهم در اجرای پروژه‌های نفت و گاز می‌باشد، لذا لازم است تا با رعایت انضباط‌های HSE در سازمان‌های پیمانكاری نقش مهمی در كاهش ریسك‌ها و خطرات كاری و در نتیجه آن ارتقای HSEMS كشور ایفا نمود. این در حالی است كه امروزه شركت‌های پیمانكار بین‌المللی، مدیریت اعمال شده HSE و چگونگی عملكرد در این زمینه را به عنوان یكی از مهمترین شاخص‌های بازاریابی جهانی می‌دانند و همواره برای بهبود وضعیت مدیریت HSEموجود و ارتقای آن می‌كوشند تا آمار و اطلاعات مدیریت اعمال شده به مشتری (كارفرما) نشان دهد تا در بخش HSE، سیستماتیك اندیشیدن و عمل كردن هدف نهایی است. سازمان‌ها هر ساله با میلیاردها دلار خسارات انسانی، تجهیزاتی و حیثیتی به علت حوادث و بیماری های ناشی از كار و رفع آلودگی‌های زیست محیطی ناشی از فعالیت‌های خود مواجه می‌باشند. این خسارات از موانع مهم توسعه محسوب می‌شوند و لذا منطقی است كه مدیریت سازمان‌ها به موازات توجه به سایر جنبه‌های مدیریتی از قبیل كیفیت، اقتصادی و مالی، تكنولوژی و تولیدی، مدیریت در جنبه‌های بهداشت حرفه‌ای، ایمنی و محیط زیستی شركت خود به ویژه پیمانكاران را نیز مد نظر داشته باشند؛ چرا كه بهبود در عملكرد كلی سازمان بدون پرداختن به این جبنه‌ها امكان‌پذیر نمی‌باشد(10و11). 

6-3- HSE در شركت‌های نفت و گاز خارجی

همانطور كه قبلا اشاره شد، موضوع HSE در شركت‌های نفت و گاز دنیا از اولویت های مهم می‌باشد، لذا در اینجا سعی شد تا به دنبال موارد ذكر شده در فوق، به منظور تاكید بیشتر بر اهمیت HSE در صنعت نفت و گاز به تشریح وضعیت این مقوله در برخی از شركت های خارجی پرداخته می‌شود: 

شركت STATOIL:

استات اویل یك شركت نفت و گاز در سطح بین‌المللی است. در 31 كشور حضور دارد كه از این میان در 15 كشور به اكتشاف و تولید می‌پردازد. شعار همیشگی این شركت «كسب و كار استات اویل هیچ گونه آسیب، حادثه و ضرری برای افراد و محیط زیست نخواهد داشت» می‌باشد كه الزامات ذیل را در پی داشته است:

• به خوبی برنامه‌ریزی كند، ارزیابی در طول روند كار داشته باشد و برای كار كردن به شكل ایمن، وقت صرف كند.
• در جهت رضایت شغلی و محیط كاری مناسب، سرمایه گذاری نماید.
• به راه حل‌های ریشه‌ای بیاندیشد.
• برای استانداردهای بالای عملیاتی HSE تسهیلات جدید طراحی كند.
• همیشه در پی بهتر انجام دادن كارها باشد.

سیستم مدیریت HSE شركت بر پایه چهارعنصر برنامه، اجرا، بررسی و بهبود است. خط مشی HSE آن عبارت است از: تمام هدف HSE عدم بروز آسیب، سانحه و ضرر برای انسان‌ها و محیط زیست است. در استات اویل HSE یك مسوولیت مستقیم مدیریت است. سرمایه‌گذاری بر روی سلامتی، ایمنی و محیط زیست از اولویت بالایی برخوردار است. وجود رابطه نزدیك بین عملكرد خوب HSE و نتایج مالی یك شركت، به اثبات رسیده است. ایجاد یك شركت نفت و گاز بین‌المللی در كلاس جهانی مستلزم آن است كه در زمره پیشروترین اجراكنندگان بهداشت، ایمنی و محیط زیست باشد. به اعتقاد مدیران شركت، اگر مسوولیت‌های HSE به شكل جدی به عهده گرفته نشود، مشروعیت و رقابت را از دست خواهند داد(8).

شركت TOTAL:

تضمین ایمنی كارگران، كاهش اثرات زیست محیطی و مشاركت با انجمن‌های حفاظت از محیط زیست از جمله اولویت‌های توسعه‌ای این شركت می‌باشند. شركت توتال می‌كوشد تا سطح آگاهی ایمنی را در تمام پروژه‌های خود ارتقا دهد. در سال 2003در منطقه پارس جنوبی ، 6000 جلسه تمرین و آموزش سازمان دهی گردید تا اطمینان حاصل شود كه استانداردهای بین‌المللی ایمنی در كلیه پروژه‌ها رعایت می‌شود. این اقدامات منجر به 62 درصد كاهش در اتلاف وقت ناشی از حوادث (LTA) گردید. خط مشی HSE شركت نفتی TOTAL شامل 12 ماده اصلی می‌باشد كه حفظ بهداشت، ارزیابی و مدیریت ریسك، احترام به محیط زیست و مقوله پیمانكاران و صلاحیت و آموزش كاركنان و آنالیز حوادث و ممیزی‌ها و بازرسی‌ها از جمله این مواد می‌باشند. این شركت در كلیه پروژه‌های خود مدیریت محیط زیست، آمادگی محل، پیشگیری از آلودگی منطقه، احیای محل را رعایت و اعمال نموده است. توتال تلاش می‌كند تا منابع طبیعی را به طور منطقی مدیریت نماید و تنوع زیستی را برای نسل‌های آینده نگهدارد و در سرتاسر دنیا توسعه یابد. این شركت به طور مداوم كار می‌كند تا سطح آگاهی HSE را نه تنها در بین پرسنل توتال بلكه در بین شركا و پیمانكاران نیز افزایش دهد(12).

شركت‌های نفت و گاز نروژ:

وزارت كار نروژ، لایحه‌ای را در مورد بهداشت، ایمنی و محیط زیست در صنعت نفت و گاز این كشور ارایه نموده كه بر اساس آن، هیات تحقیقات نروژ یك برنامه تحقیق  توسعه 5 ساله را با هدف ایجاد ظرفیت در زمینه HSE در صنعت نفت و گاز در سال 2002 آغاز كرد. تمركز این لایحه بر روی روش‌ها و ابزارهای مدیریت HSE، بهداشت و محیط كار و مدیریت خبره در زمینه HSE و ریسك می‌باشد. برنامه فعلی HSE بر مبنای موارد ذیل استوار است:

• همكاری بین متخصصین نروژی و موسسات آموزشی
• همكاری بین پروژه‌های تحقیقاتی
• همگامی با توسعه تكنولوژی

استراتژی فعلی HSE:

• هماهنگی با مفهوم HSE در برنامه‌ریزی صنعت، پشتیبانی، تصمیم‌گیری و عملیات
• كمك به بهبود فرهنگ HSE میان شركای نفت و گاز
• ایجاد محیطی متعادل برای كاركنان و تلاش برای سودآوری بیشتر
• ایجاد درك واقعی از فواید سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های HSE
• تقویت فعالیت‌های آموزشی مرتبط با HSE
• درگیر ساختن دانشگاهیان و كاربران شركت‌ها با پروژه‌های تحقیق و توسعه(R&D) در زمینه HSE .(3)

4- نتیجه‌گیری

امروز، همه كشورها به این نتیجه رسیده‌اند كه برای نیل به توسعه پایدار، سلامتی انسان، جامعه و محیط زیست باید در صدر اولویت‌ها قرار گیرد. خوشبختانه اختصاص فصول پنجم و هفتم برنامه پنج ساله چهارم توسعه كشور ایران به حفاظت از محیط زیست و ارتقای سلامت و بهبود كیفیت زندگی، نیز نشان از رویكرد كشور به سمت مقوله HSE می‌باشد. لازم است كه در جریان توسعه اقتصادی، به منظور دستیابی به توسعه پایدار و سالم، میان سلامتی و بهداشت حرفه‌ای  تعادل ایجاد شود و این امر در فرآیند برنامه‌ریزی توسعه كشور، بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. باید همواره به خاطر داشت كه سه مقوله بهداشت، ایمنی و محیط زیست اثرات هم افزایی بر یكدیگر دارند و اثر همزمان آنها در بهره‌وری كار به مراتب بیشتر و گسترده‌تر می‌گردد. در جهان نیز پس از جنگ جهانی دوم بحث تلفیق این سه موضوع مطرح شده است و تاكنون به طور جدی بر اساس آن عمل شده است، به طوری كه پیاده‌سازی یكپارچه HSE در یك جامعه، نشانه تمدن و سطح فرهنگ مردم جامعه تلقی می‌شود. فقدان هریك از آنها می‌تواند تاثیر منفی بر انسجام این نظام مدیریتی یكپارچه داشته باشد. با توجه به نقش محوری سلامت در مبحث HSE و اینكه هدف عالی هر یك از این سه موضوع حفظ سلامت و زندگی انسان است، توجه جدی‌تر به حوزه بهداشت طلبیده می‌شود. یك سیستم مدیریت HSE در محیط‌های صنعتی زمانی می‌تواند به طور موثر به اهداف خود برسد كه سبب جلوگیری از بروز حوادث، كاهش خسارات مالی و صدمات جانی، حفظ منابع و محیط زیست و افزایش بازده كاری گردد. به همین دلیل لازم است كه ریسك‌های تهدید كننده افراد، محیط زیست و اموال به طور سیستماتیك شناسایی و ارزیابی گردد و اقدامات كاهش دهنده آنها اجرا شود؛ لازم است كه هرگونه اقدامی در راستای صیانت از بهداشت و سلامت جسمانی نیروی كار انجام شود. ریسك‌های بهداشتی به‌طور سیستماتیك ارزیابی گردد تا تدابیر مناسبی در پیش گرفته شود. صلاحیت پرسنل به طور مرتب ارزشیابی گردد و به دنبال آن برنامه‌های آموزشی مناسب تنظیم و اجرا شود. هر نوع حادثه، شبه حادثه یا شرایط ناایمن باید به طور مكتوب گزارش شود و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و برای پیشگیری از وقوع مجدد آنها عملكرد مناسب صورت پذیرد. تجارب به دست آمده از این آنالیز به‌طور سیستماتیك به اطلاع كلیه واحدهای عملیاتی رسانده شود و در آمادگی برای عملیات آینده استفاده شود. در هر فعالیتی اجرای خط‌مشی HSE به طور دوره‌ای كنترل شود. در هنگام انجام ممیزی‌ها، بازرسی‌ها و بازنگری‌های درون سازمانی لازم است كه میزان كارآیی HSE نیز ارزیابی شود. به منظور پیاده‌سازی فرهنگ HSE در یك سازمان باید برای آن ارزش خاصی را تعیین نمود، تعهد مدیران را تقویت نمود و دوره‌های آموزشی مناسبی را برای كلیه سطوح سازمانی برگزار نمود. با توجه به نقش كلیدی پیمانكاران در انجام عملیات صنایع نفت و گاز كشور، منطقی است كه مدیران شركت‌ها، به موازات توجه به سایر جنبه‌های مدیریتی از قبیل كیفیت، اقتصاد، تكنولوژی و تولید، مدیریت در جنبه‌های بهداشت حرفه‌ای، ایمنی و محیط زیستی شركت خود به ویژه پیمانكاران را نیز مد نظر داشته باشند. ارزشیابی و انتخاب پیمانكاران و كارپردازان می‌بایستی برحسب كارآیی آنها در زمینه HSE اكتشاف و تولید صورت پذیرد. لازم است كه مسوولیت‌های آنها در زمینه HSE به طور واضح در قراردادها تبیین گردد. زیرا بهبود در عملكرد كلی سازمان بدون پرداختن به این جنبه‌ها امكان‌پذیر نمی‌باشد. بررسی تجارب شركت‌های نفتی موفق دنیا نشان می‌دهد كه سرمایه‌گذاری بر روی سلامتی، ایمنی و محیط زیست از اولویت بالایی برخوردار است و مساله محیط زیست یكی از نگرانی‌های دایمی در اكتشاف و تولید كلیه سطوح سازمان می‌باشد. امید است كه با اجرای كامل خط مشی HSE توسط سازمان‌ها و پیاده‌سازی فرهنگ غنی HSE توسط مدیران و كارشناسان این حوزه، در آینده‌ای نزدیك شاهد شكوفایی و بهره‌وری هر چه بیشتر مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست صنایع نفت و گاز ایران و سایر صنایع میهن عزیزمان باشیم.

نویسنده : معصومه جزءكنعانی