نشانه های فرسودگی شغلی

نشانه های فرسودگی شغلی به چهار دسته تقسیم می شوند:

۱- نشانه های جسمانی: شامل خستگی، اختلال در خواب، اختلال در خوردن(خیلی زیاد یا به مقدار خیلی کم) عوارض جسمانی چون سردردها، علایم دردهای معدی- روده ای و آمادگی برای بیماری است.

 – ۲نشانه های روانی: اغلب خشم، تحریک پذیری، افسردگی، بی حوصلگی، عدم اعتماد، انعطاف ناپذیری شناختی، کاهش عزت نفس و نگرش منفی کلی در مورد کار است.

۳- نشانه های اجتماعی: از جمله این نشانه ها، گسستن ارتباط طولانی مدت، گوشه گیری یا درگیری با اعضای خانواده یا همکاران می باشد.

۴- نشانه های سازمانی: از نشانه های کلی این طبقه می توان غیبت از کار، روحیه ضعیف، درصد بالای بیکاری، مسائل مربوط به رقابت و کارایی کمتر را نام برد (هرشن سن، ۱۹۷۸، ترجمه منشی طوسی، ۱۳۷۴).

اولین مشکل قربانیان فرسودگی از کار، این است که از فرسودگی رنج می برند، قدرت آنها برای کار کردن کم است و بیشتر اوقات خسته و ناتوان هستند. علاوه بر آن، این افراد از نشانه های مرضی فیزیولوژیکی بسیار، مثل سردردهای مکرر، تهوع، اختلال در خوابیدن و تغییر عادات مربوط به غذا خوردن (مثل از دست دادن اشتها) در رنج هستند. دومین مشکل افراد مبتلا به فرسودگی شغلی این است که گرفتار فرسودگی هیجانی هستند. افسردگی، احساس درماندگی و نیز نشانگان فرسودگی شغلی را می توان به گونه ای دیگر که شامل شاخص های هیجانی، نگرشی؛ رفتاری، روان- تنی و سازمانی است، طبقه بندی کرد. هر کدام از این نشانه ها در زیر مختصراً توضیح داده می شوند.

شاخصهای هیجانی: بی علاقه شدن نسبت به شغل خود، افسردگی، احساس به دام افتادن در شغل، احساس درماندگی، احساس مورد تأیید قرار نگرفتن، احساس بی تفاوتی و بیزاری و از دست دادن همدلی نسبت به دیگران.

شاخصهای نگرشی: بدبینی نسبت به دیگران، بی اعتمادی نسبت به مدیریت سازمان محل کار خود، گله مند شدن از دیگران، بدگمانی نسبت به درستی و نیکویی آدمی و …

احساس به دام افتادن در کار و شغل خود، بخشی از مشکلات هیجانی این افراد است. سومین مشکل افرادی که گرفتار فرسودگی شغلی هستند، آن است که غالباً گرفتار فرسودگی نگرشی (از این اختلال غالباً با اصطلاح دگرسان بینی خود یاد می شود) هستند. این افراد نسبت به دیگران بدگمان می شوند، این تمایل در آنان ایجاد می شود که با دیگران مانند یک شی رفتار کنند تا به عنوان یک انسان و ضمناً نسبت به آنان نیز نگرش منفی پیدا می کنند. افرادی که دچار فرسودگی شغلی هستند این تمایل را پیدا می کنند که به ابطال سازی (عمل موهن انجام دادن یا تحقیر کردن) خود، شغلی که به عهده دارند، سازمان محل کار خویش و به طور کلی به ابطال سازی زندگی خود بپردازند. به عبارت ساده تر این افراد جهان خود را بیشتر با عینک خاکستری تیره نگاه می کنند تا با عینکی که بتوانند زیبایی های رنگ گل سرخ یا زندگی را ببیند و بالاخره فردی که از عرضه فرسودگی شغلی در رنج است، این احساس را پیدا می کند که پیشرفت شخصی او کم است و به این نتیجه می رسد که در گذشته نیز قادر نبوده پیشرفت شخصی زیادی داشته باشد و فرض او بر آن است که در آینده نیز پیشرفتی نخواهد داشت (ساعتچی، ۱۳۷۶). کری (۱۹۹۶) نشانه های فرسودگی را در مطالعات خود برروی مشاوران و روانپزشکان بدین شکل بیان می کند: آنها خود را متقاعد کرده اند که نمی توانند زندگی راحت و شادی داشته باشند، احساس بی رمقی و خستگی و مورد ظلم واقع شدن در آنها دیده می شود، علاوه برآنکه دچار نشانه های مرضی همچون فرسودگی هیجانی، جسمی و ذهنی می شوند، عزت نفس آنها هم به طور قابل توجهی کاهش می یابد و این افراد احساس ناسودمندی می کنند. در شکل (۵-۲) خلاصه ای از اجزیا مهم نشانگان فرسودگی شغلی آورده شده است.

شاخص های رفتاری: تحریک پذیر و پرخاشگر بودن، کناره جویی از دیگران، کاهش توانایی برای انجام دادن وظایف شغلی، محدود شدن فعالیت های اجتماعی و تفریحی، افزایش موارد سوء مصرف دارو، افزایش مشکلات و درگیریها با مرئوسان، سرپرستان، همکاران، همسر و فرزندان.

شاخص های روان تنی: احساس خستگیف ابتلا به دردهای عضلانی و انواع سردردها، بی نظمی در عادت ماهانه (در خانمها) و در تغییر در عادات مربوط به خوابیدن (کم خوابی).

شاخص های سازمانی: کاهش رسیدگی به خواسته های ارباب رجوع، مشتری یا مصرف کنندگان خدمات سازمان، تنزل ابعاد اخلاقی و معنوی کارکنان، ترک شغل و سوانح و حوادث در کار (نساج، ۱۳۸۲).

موس (۱۹۸۱، به نقل از ساعتچی، ۱۳۷۶)، در نگرش خود برای طبقه بندی آثار و نتایج  فرسودگی شغلی این اثرات را در سه مقوله تقسیم بندی کرده است، که عبارتند از:

• شاخص های جسمی
• تغییرات رفتاری
• عملکرد شغلی

مهمترین نشانه های فرسودگی شغلی را براساس نتایج تحقیقات موس می توان در جدول زیر مشاهده کرد.

۲) اختلال در خواب

۳) کاهش وزن

۴) اختلال های معده ای- روده ای

۵- فرسودگی و خستگی۱) تحریک پذیری فزاینده

۲) تغییرات خلقی

۳) کاهش تحمل ظرفیت برای ناکامی

۴) افزایش سوء ظن به دیگران

۵) آمادگی بیشتر برای قبول خطر

۶) تلاش برای خود درمانی با داروها و مواد مخدر۱) کاهش درآمد، صرف زمان زیاد برای انجام دادن یک کار که در عین حال با بهره وری ناچیز همراه است.

۲) کاهش علاقه نسبت به کار

۳) کاهش ظرفیت برای حفظ عملکرد اثر بخش در مواردی که فرد تحت فشار روانی قرار گرفته است.

۴) انعطاف پذیری فزاینده فکری، تفکر بسته و غیرقابل انعطاف

اثرات عمده فرسودگی شغلی

۱- کاهش عملکرد است که در آن فرد نمی تواند از تمام و قسمت اعظم توان، استعداد و انرژی جسمی و روانی خود برای انجام کار استفاده کند.

۲- تلاش برای یافتن مشاغل و حرفه های جدید، در مطالعه ای که توسط جکسون، اسکاپ و اسکالر “۱۹۸۶” بر روی صدها معلم صورت گرفت، مشخص گردید که معلمان در معرض فرسودگی کاری به دنبال شغل و حرفه دیگری هستند. همچنین همانگونه که انتظار می رفت، معلمانی که درجه فرسودگی شغلی شان بالاتر بود بیشتر به دنبال مشاغل دیگر تغییر کار خود بودند.

۳- اغلب قربانیان سندرم فرسودگی شغلی در واقع از لحاظ روان شناختی حالت کناره گیری “WITHDRAW” پیشه می کنند و تا زمان بازنشستگی دچار چنین وضعیتی خواهند بود.

۴- افرادی که از سندرم فرسودگی کاری رنج می برند ممکن است در جستجوی مشاغل و نقش های اداری و اجرایی باشند.

فرسودگی شغلی اثرات مخربی بر سلامت روان زنان شاغل برجای می گذارد.

نتایج یک پژوهش نشان داده است که فرسودگی شغلی اثرات مخربی بر سلامت روان زنان شاغل برجای می گذارد.